Xuất bản thông tin

null Giá trị đặc biệt của di sản văn hóa óc eo Ở khu di tích gò tháp

Trang chủ Di tích - Khảo cổ

Giá trị đặc biệt của di sản văn hóa óc eo Ở khu di tích gò tháp

Như các địa phương khác ở Nam bộ, trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp cũng ghi nhận được nhiều di tích thuộc nền văn hóa Óc Eo, tập trung chủ yếu ở huyện Tân Hồng và huyện Tháp Mười. Trong đó, ở Khu di tích quốc gia đặc biệt Gò Tháp (xã Tân kiều, huyện Tháp Mười) là nơi có di sản văn hóa Óc Eo tập trung và dày đặc nhất.

Những ghi nhận sớm nhất về di sản văn hóa Óc Eo ở Khu di tích Gò Tháp là vào những năm cuối thế kỷ XIX, Khu di tích Gò Tháp với tên gọi Prasat Pream Loven (Chùa Năm Gian), do ông Silvestre - một thanh tra người Pháp làm việc tại đây vào những năm 1869 – 1878 công bố việc ông phát hiện được một bánh xe bằng đá và dấu tích phần móng của một ngôi tháp cổ. Sau đó, các nhà khảo cổ học người Pháp tìm được ở Gò Tháp tám bản minh văn, trong đó có một bản quan trọng nhất là bia ký mang ký hiệu K5. Bia ký này gồm 12 khổ thơ chữ Phạn cổ, có nội dung nói về việc vua Phù Nam là Jayavarman (470 – 513) cử thái tử Gunavarman đến cai quản xứ sở sùng đạo chinh phục từ đầm lầy, đồng thời nhắc đến việc dâng cúng hai bàn chân thần Vishnu.

Khu di tích Gò Tháp là một trong các quần thể di tích thuộc nền văn hóa Óc Eo ở Nam bộ. Các di sản văn hóa Óc Eo ở đây chủ tập trung phân bố xung quanh các gò cao nhất trong một khu vực nhiều gò cao, có diện khoảng 50ha, nằm trong vùng Đồng Tháp Mười thuộc địa bàn ấp 1, xã Tân Kiều, huyện Tháp Mười. Trong các các quần thể di tích văn hóa Óc Eo ở Nam bộ, quần thể di tích văn hóa Óc Eo ở Khu di tích Gò Tháp nổi bật lên với những giá trị như sau:

- Thứ nhất, Khu di tích Gò Tháp được các nhà khảo cổ học xác định là trung tâm tôn giáo, tín ngưỡng thời văn hóa Óc Eo và là thủ phủ của một tiểu quốc thuộc vương quốc Phù Nam ở Nam bộ.

Từ kết quả điều tra, khảo sát, thăm dò và khai quật tại Khu di tích Gò Tháp từ sau Ngày thống nhất đất nước đến nay, các nhà khảo cổ học đã phát hiện hàng chục di tích kiến trúc tôn giáo, tín  ngưỡng như: đền thần, ao thần, giếng thần, đường đi cùng nhiều di tích cư trú, xưởng chế tác,… và nhiều bộ sưu tập hiện vật độc đáo như: sưu tập tượng thần Hindu giáo (trong đó có 02 tượng thần Vishnu được Thủ tướng Chính phủ công nhận là Bảo vật Quốc gia), sưu tập tượng Phật gỗ và đặc biệt là bộ sưu tập hơn 400 hiện vật vàng gồm các lá vàng, khuyên tai vàng, nhẫn vàng, sợi dây chuyền vàng,… trong đó có bộ sưu tập 49 hiện vật vàng đã được tổ chức Kỷ lục Việt Nam xác nhận là “Bộ sưu tập vàng Óc Eo - Gò Tháp nhiều nhất Việt Nam”. Các kết quả nghiên cứu khảo cổ về di tích và di vật khảo cổ ở Gò Tháp đã chứng minh được Khu di tích Gò Tháp là nơi lưu giữ gần như khá nguyên vẹn và dày đặc các di sản của nền văn hóa Óc Eo. Khu di tích Gò Tháp được đánh giá là di tích đặc biệt quan trọng trong quần thể các di tích văn hóa Óc Eo ở Nam bộ.

Bên cạnh đó, qua các đợt thăm dò và khai quật khảo cổ, Khu di tích Gò Tháp đã đóng góp thêm một số lượng lớn nguồn sử liệu vật thật cho công tác nghiên cứu về nền văn hóa Óc Eo và vương quốc Phù Nam ở Nam bộ, phục vụ công tác trưng bày, giáo dục, nghiên cứu toàn diện về lịch sử - xã hội - văn hóa - tộc người không chỉ ở Đồng Tháp mà còn cho cả Nam Bộ và cả nước.

- Thứ hai, Di sản văn hóa Óc Eo ở Gò Tháp là những minh chứng cụ thể và thuyết phục của một hướng tiếp cận mới về các loại hình di tích, di vật của nền văn hóa Óc Eo.

Các nghiên cứu so sánh liên ngành của các nhà nghiên cứu ở trong và ngoài nước đã đưa ra những nhận định lại về các di tích kiến trúc “mộ hỏa táng” và đề xuất gọi đúng tên các di tích này gắn với các vị thần được tôn thờ như: đền thần Vishnu Gò Tháp Mười, đền thần Shiva Gò Minh Sư, đền thần Mặt trời Gò Bà Chúa Xứ,… Những thành tựu nghiên cứu mới này sẽ là nền tảng cho các nghiên cứu so sánh với các kiến trúc có cùng tính chất trong các quần thể di tích văn hóa Óc Eo Nam bộ nói chung nhằm làm sáng tỏ các vấn đề nhận thức còn chưa đồng nhất khi nghiên cứu về các di tích kiến trúc trong văn hóa Óc Eo ở Nam bộ. Từ đó, có cái nhìn cụ thể và chính xác hơn về đời sống tinh thần của người dân thời văn hóa Óc Eo đồng thời cũng thấy được vai trò của tôn giáo, tín ngưỡng đối với đời sống tinh thần của họ.

- Thứ ba, Di sản văn hóa Óc Eo ở Khu di tích Gò Tháp là tài nguyên vô giá cho ngành du lịch nhất là du lịch văn hóa của địa phương.

Những di sản văn hóa Óc Eo chính những bằng chứng cụ thể, sinh động nhất, là tiếng vọng trực tiếp của quá khứ đến thế hệ hôm nay và mai sau. Khai thác tốt các giá trị văn hóa từ nó sẽ là tài nguyên thu hút khách du lịch trong và ngoài nước, góp phần phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, góp phần tạo dựng hình ảnh địa phương theo đề án phát triển du lịch của Tỉnh. Thông qua hoạt động du lịch, Khu di tích Gò Tháp còn gửi đi thông điệp đến du khách trong và ngoài nước về chủ quyền lãnh thổ quốc gia đối với vùng đất Nam bộ ngày nay, góp phần chứng minh Nam bộ ngày nay không phải là bộ phận của nước Chân Lạp (Campuchia ngày nay), mà Nam bộ ngày nay đã từng tồn tại một nhà nước độc lập và trước cả nước Chân Lạp.

 

Du khách tham quan di tích đền thần Shiva Gò Minh Sư

Như vậy, cùng với các giá trị về lịch sử, văn hóa, tâm linh, các giá trị về di sản văn hóa Óc Eo ở Gò Tháp chính là những nhân tố khoa học quan trọng để Khu di tích Gò Tháp được Bộ Văn hóa Thông tin công nhận là Di tích Quốc gia vào năm 1989 và năm 2012 được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng là Di tích Quốc gia đặc biệt.

Văn hóa Óc Eo là một nền văn hóa khảo cổ tồn tại từ thế kỷ thứ II trước công nguyên đến thế kỷ XII sau công nguyên, được phát hiện trước tiên ở thị trấn Óc Eo, huyện Thoại Sơn, tỉnh An Giang, do nhà khảo cổ học người Pháp Louis Malleret phát hiện và công bố rộng rãi vào năm 1944. Văn hóa Óc Eo có phạm vi phân bố rộng khắp vùng Nam Bộ và lan rộng đến phía Nam Tây Nguyên.Đỉnh cao của nền văn hóa Óc Eo là sự ra đời và phát triển của Vương quốc Phù Nam - một nhà nước hùng mạnh và sớm nhất ở Đông Nam Á (tồn tại từ thế kỷ I đến thế kỷ VII)./.

Tài liệu tham khảo

1. Bảo tàng tỉnh Đồng Tháp 2012, Lý lịch Khu di tích Gò Tháp, tư liệu Ban Quản lý Khu di tích Gò Tháp.

2. Ban Quản lý Khu di tích Gò Tháp 2017, Gò Tháp – Di tích quốc gia đặc biệt, tái bản lần thứ 1, có sữa chữa bổ sung, Nxb. Văn hóa – Văn nghệ.

3. Đặng Văn Thắng 2017, Các tiểu quốc thuộc vương quốc Phù Nam ở Nam bộ, NXB. Đại học quốc gia thành phố Hồ Chí Minh.

4. Lê Hương 1970, Sử liệu Phù Nam, nhà in Đoàn Viên, Sài Gòn.

Bài & ảnh: Phùng Quốc Danh